گزارش ایران وایر: زنجیره‌ای از دزدی، رانت و تخلف؛ از فساد فولاد مبارکه چه می‌دانیم؟
مسعود کاظمی .فساد «۹۲ هزار میلیارد تومانی در شرکت فولاد مبارکه»، جدیدترین دستاورد اقتصاد رانتی و دستوری جمهوری اسلامی است که یک‌بار دیگر مردم ایران را در شوک فرو برد. براساس گزارش حدود ۳۰۰ صفحه‌ای تحقیق و تفحص مجلس، در فاصله سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰، دستکم ۹۰ «تخلف، انحراف، تحمیل خسارت و توزیع رانت» در شرکت فولاد مبارکه اصفهان رخ داده است. شرکتی که حدود دو سال پیش سرپرست وقت وزارت صنعت، معدن و تجارت گفته بود «مجموعه فولاد مبارکه یک نماد پرافتخار برای صنعت کشور است، زیرا هم به لحاظ عظمت تولید و هم از نظر فناوری و کیفیت به طور تقریبی می‌توان گفت پیشرو است» و تصریح کرده بود «طرح نورد گرم شماره ۲ شرکت فولاد مبارکه اصفهان مزین به نام قاسم سلیمانی است.»
حالا اما گزارش تحقیق و تفحص مجلس انقلابی اذعان می‌دارد که برخی از تخلفات این شرکت شامل «پرداخت مغایر با قوانین و مقررات، مانند کمک و هدایا»، «پرداخت بابت اقدامات غیر ضرور و قراردادهای غیرضرور»، «پرداخت وجوه بدون وجود مدارک و مستندات پشتوانه» و «پرداخت مازادبر قرارداد» می‌شود. درواقع می‌توان اینگونه گفت که در این شرکت، مجموعه‌ای از همه نوع تخلف و فساد به وقوع پیوسته است؛ از رانت و دزدی تا هدررفت منابع، از دور زدن قانون مناقصات و مزایدات تا سواستفاده از قیمت‌گذاری دستوری. درباره فساد فولاد مبارکه چه می‌دانیم؟
***
آیا به فساد فولاد مبارکه در قوه‌قضاییه رسیدگی می‌شود؟
بر اساس گزارش حدود ۳۰۰ صفحه‌ای تحقیق و تفحص مجلس، در فاصله سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰، مجموعه بزرگی از فساد، تخلف و رانت در شرکت فولاد مبارکه اصفهان رخ داده است. رقم این فساد حدود ۹۲ هزار میلیارد تومان عنوان شده است.
البته این صرفا گزارش تحقیق و تفحص مجلس است و تضمینی نیست که همه این تخلفات در دستگاه قضایی مورد رسیدگی قرار بگیرد. پیش‌تر نیز گزارشات تحقیق و تفحص بسیاری از سوی مجلس مبنی بر فساد در نهادها و سازمان‌های مختلف منتشر شد که در نهایت منجر به رسیدگی قضایی نشد. سال ۱۳۹۳ بخش‌هایی از گزارش تحقیق و تفحص از بنیاد شهید منتشر شد و نمایندگان مجلس اعلام کردند که بخش‌هایی از آن غیر قابل انتشار است و حتی غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده وقت مجلس گفته بود: «حجم فسادهای مالی آنقدر زیاد است که می‌ترسیم اگر آن‌ها را افشا کنیم مردم شوکه شوند.» گزارش تحقیق و تفحصی که منجر به رسیدگی قضایی نشد و تا همین امروز به‌صورت یک علامت سوال باقی مانده است. پس ما اکنون با یک گزارش مواجهیم و اینکه چه میزان از این فساد مورد رسیدگی قضایی قرار خواهد گرفت، در هاله‌ای از ابهام است. هر چند که ابراهیم رئیسی دستور رسیدگی سریع صادر کرده و حجت‌الله فیروزی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس از ماموریت شعبه خاص قوه‌قضاییه برای بررسی این پرونده خبر داده است.
۹۲ هزار میلیارد تومان چقدر است؟
همزمان با انتشار گزارش مجلس از تخلفات فولادی، رسانه‌های جریان حامی دولت در ایران گوشزد می‌کنند که این فساد در دوره دولت روحانی رخ داده و ارتباطی به ابراهیم رئیسی و دولتش ندارد، اما به این اشاره نمی‌کنند که همان زمان رئیسی، رییس دستگاه قضایی بوده و در شکل‌گیری و ادامه این روند آلوده به فساد، نقش قوه‌قضاییه انکارناپذیر است.
رقم دقیق تخلفات رخ داده ۹۱ هزار و ۸۷۳ میلیارد تومان عنوان شده است برای اینکه متوجه شویم میزان این فساد تا چه حد بالاست کافی است بدانیم این مبلغ، بیش از ۶ برابر کل مبلغ هزینه شده برای احیای دریاچه ارومیه از سال ۱۳۹۲ تا کنون، ۴۶ برابر بودجه سازمان محیط زیست، ۱۳ برابر بودجه کل استان استان خوزستان و بیش از ۶ برابر کل مبلغ فساد در بانک سرمایه است. معادل ارزی این فساد با قیمت یوروی امروز معادل بیش از ۳ میلیارد یورو است؛ یک و نیم برابر بزرگتر از پرونده فساد بابک زنجانی. جالب است بدانید بودجه مبارزه با کرونا در ایران یک میلیارد یورو بود.
در فولاد مبارکه چه اتفاقی افتاده؟
بر اساس گزارش تحقیق و تفحص مجلس، ابعاد تخلفات صورت گرفته در شرکت فولاد مبارکه بسیار بالاست و ردپای نهادهای حکومتی، دفاتر ائمه جمعه، سپاه، اداره اطلاعات استان اصفهان در آن دیده شده و همچنین قراردادی با بیش از رقم واقعی با یک شرکت چینی غیرمتخصص منعقد شده است. این گزارش همچنین به مواردی مانند عقد قرارداد با اشخاص یا مجموعه‌های وابسته به افراد صاحب نفوذ سیاسی مانند همسر واعظی، رییس دفتر رئیس‌جمهور وقت (حسن روحانی)، عباس آخوندی وزیر اسبق راه‌وشهرسازی، قدرت‌الله نوروزی شهردار سابق اصفهان اشاره شده است.
این گزارش همچنین تصریح می‌کند با اینکه شرکت فولاد مبارکه به ظاهر خصوصی است، اما مدیریت آن کاملا در اختیار دولت بوده و دفتر رییس‌جمهور سابق، تکلیف مدیریت آن را روشن می‌کرده است.
بخش اعظمی از تخلفات رخ داده در فولاد مبارکه، تخلفات ارزی بوده که آثار فاجعه بار آن در دوره‌ای که کشور با مشکلات ارزی مواجه است، بیشتر می‌شود. در بخشی از این گزارش آمده «فعالیت‌های ارزی شرکت توسط افرادی خاص، مرتبط با مدیرعامل و معاون مالی سابق، بدون نظارت و مجوز، سرنوشت صدها میلیون یورو را مبهم ساخته است.»
گزارش تحقیق و تفحص همچنین به واریز «وجوه مالی به حساب سپاه استان، پایگاه‌های بسیج و وزارت دفاع به ارزش بیش از ۶ میلیارد تومان و به نیروی انتظامی استان به ارزش ۱.۵ میلیارد تومان» اشاره کرده و گفته «۱.۵ میلیارد تومان نیز به دفاتر ائمه جمعه و حدود یک میلیارد تومان به حوزه علمیه، بنیاد بین‌المللی غدیر و ستاد برگزاری نماز جمعه و ۳۰۰ میلیون تومان برای تجهیز ساختمان دادگستری استان» پرداخت شده است. رمز ادامه یافتن چنین فساد عظیمی، بدون مزاحمت از سوی نهادهای امنیتی و اطلاعاتی و بدون نظارت از سوی نهادهای نظارتی و قضایی در همین وجوهی است که به حساب نظامیان و دادگستری و ائمه جمعه واریز شده است؛ حق‌السکوتی اندک در قیاس با حجم فساد رخ داده.
گزارش تحقیق و تفحص، ضمن اشاره به قرارداد احداث «خط نورد گرم ۲» با حدود ۲۰۰ میلیون یورو بیش از قیمت واقعی، از عدم تخصص شرکت چینی پرده برداشته و واگذاری غیرقانونی بخشی از کار به فرد مرتبط با مدیرعامل سابق سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران را محرز اعلام کرده است.
گزارش تحقیق و تفحص همچنین به مواردی مانند فروش محصولات فولادی به شرکتهای ایران‌خودرو و سایپا به صورت انحصاری و با قیمت پایین‌تر از قیمت رسمی، پرداخت حقوق ماهیانه ۶۰ میلیونی به مشاورانی که نه جلسه‌ای شرکت کرده‌اند و نه مشاوره‌ای داده اند، استخدام سفارشی حدود ۲۰۰ بازنشسته در فولاد مبارکه، حقوق ۷۷ میلیونی مدیر روابط‌عمومی، حقوق دریافتی سه میلیارد تومانی مدیرعامل و… اشاره کرده است.
در این گزارش همچنین به نحوه انعقاد قرارداد و انتخاب اشخاص طرف قرارداد اشاره و تصریح شده «عمده قراردادها از طریق اخذ استعلام یا ترک تشریفات منعقد شده، به‌عنوان نمونه از سال ۱۳۹۷ تا مهر ۱۴۰۰ در مجموع ۱۵ هزار و ۵۵۰ فقره سفارش خرید در شرکت فولاد صورت پذیرفته که ۷۳ درصد از لحاظ قیمت به‌صورت ترک تشریفات انجام شده است.» ترک تشریفات یعنی بدون گذراندن مراحل مناقصه، مناقصه صورت گرفته است.
فساد فوتبالی، قلعه‌نویی و مهدی تاج
در بخش‌های دیگر این گزارش، به تخلفات فوتبالی فولاد مبارکه تحت عنوان باشگاه فولاد مبارکه سپاهان اشاره شده است. برای نمونه، پنج بازیکن تیم سپاهان که در طول فصل گذشته روی هم ۱۳۱۷ دقیقه به زمین بازی رفته‌اند، درمجموع ۲۰ میلیارد تومان دریافت کرده‌اند.
همچنین باشگاه فوتبال سپاهان اصفهان نیز دریافتی‌های قابل توجهی در طول سال‌های ۹۷ تا ۱۴۰۰ داشته است. این شرکت فقط در یک فقره بابت تبلیغات ۳۰۰ میلیارد تومان پول به حساب این باشگاه واریز کرد. این پول در نهایت برای عقد قرارداد ۱۳ میلیارد تومانی با بازیکنان یا پرداخت حقوق ماهانه ۹۵ میلیون تومانی مدیرعامل (محمدرضا ساکت) هزینه شد. گزارش مجلس نشان می‌دهد، امیر قلعه‌نویی که قرارداد ۲.۵ میلیارد تومانی با این باشگاه داشت، به‌ناگاه قرارداد خود را فسخ می‌کند اما پس از فسخ قرارداد، او با دریافت پنج میلیارد تومان رقم بالاتر دوباره سرمربی سپاهان می‌شود. مهدی تاج که اکنون نامش در بین سه کاندیدای نهایی ریاست فدراسیون فوتبال است در دوره پیشین ریاست خود بر فدراسیون بازنشسته شده بود، برخلاف نص قانون و بعد از خروج از فدراسیون، دوباره به شرکت فولاد بازگشته و تا شهریور ۱۴۰۰ بیش از ۹۵۰ میلیون تومان از فولاد مبارکه دریافتی داشت.
پول‌هایی برای انحراف روند تحقیق و تفحص
در بخشی از گزارش به موانع و محدودیت‌های تحقیق و تفحص از فولاد نیز اشاره شده است. در این بخش آمده است: «شرکت از محل تنخواه مبالغی تحت عنوان ری‌توییت و جریان‌سازی رسانه‌ای در خصوص تحقیق و تفحص از فولاد مبارکه هزینه نموده است. برای نمونه مبلغ ۲۷ میلیون تومان طی سه فقره فاکتور جهت بازنشر خبر در کانال‌های خبری که عمدتا وابسته به اشخاص حقیقی با گرایش خاص سیاسی هستند، مبلغ ۵۰ میلیون تومان جهت کاریکاتور و بازنشر خبر در خبرگزاری‌ها، مبلغ ۱۴۰ میلیون تومان جهت چاپ خبر در قالب پروژه پوشش دستاوردهای فولاد مبارکه و موضوع تحقیق و تفحص از فولاد مبارکه و مخالفت آن با اهداف اشتغالزایی و مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان جهت پروژه پاسخگویی به شبهات و بیان دستاوردهای فولاد مبارکه و انگیزه تحقیق و تفحص از فولاد مبارکه هزینه شده است. گفته می‌شود جریان‌سازی انجام گرفته علیه فرآیند تحقیق و تفحص و برخی نمایندگان شاخص امضا کننده، پیش از تصویب آن صورت گرفته است.»
فهرست منتشر شده از رسانه‌هایی که از شرکت فولاد مبارکه مبالغی تحت عنوان پروژه و تبلیغات و… دریافت کرده‌اند نشان می‌دهد مدیران شرکت فولاد برای لاپوشانی فساد، هیچ خط و مرز سیاسی در داخل کشور نداشتند و به رسانه‌های همه جریانات سیاسی موجود در ایران مبالغی پرداخت کرده‌اند. براساس پیش بینی‌ها صدا و سیمای جمهوری اسلامی در این زمینه بیشترین پول را دریافت کرده است. در بخشی از این گزارش آمده: «نمایندگان مجلس به این نتیجه رسیده‌اند که تنها برای سرپوش گذاشتن به این تخلفات و جلوگیری از تحقیق و تفحص، بیش از ۲۲ میلیارد تومان پول به صداوسیما و حدود ۴۱۷ میلیون تومان به برخی از اکانت‌های توییتری پرداخت شده است.»
خرید کت‌وشلوار، خودرو و ادکلن برای مدیران دولتی
براساس گزارش تحقیق و تفحص، شرکت فولاد مبارکه تحت عنوان وظایف مربوط به مسئولیت اجتماعی، مبالغی به اشخاص حقیقی و حقوقی دولتی و غیردولتی به عنوان کمک و مبالغی را نیز به‌عنوان هدیه به اشخاص حقیقی پرداخت و هزینه کرده است. جمع مبالغ پرداخت شده مهرماه ۹۷ تا تیرماه ۱۴۰۰ بیشتر از ۱۷۰ میلیارد تومان بوده درحالی‌که جمع مبالغ پرداخت شده در سال ۹۶ تحت همین عنوان مبلغ حدود ۵.۸ میلیارد تومان است که در مقایسه با سال ۹۶ در یک بازه زمانی ۶۰۰ درصد رشد داشته است.
همچنین با بررسی محل هزینه این مبالغ در دوره زمانی سال‌های ۹۷ تا ۱۴۰۰، اهداف جانبی و شخصی که در راستای منافع شرکت نبوده ،مشخص شده است. «نزدیک به ۹۹ میلیارد تومان پرداخت به اشخاص حقیقی وحقوقی که ماهیت موسسه ندارند، ۳۵ میلیارد تومان برای کمک به اجرای پروژه‌های شهرستان مبارکه، ۱۴ میلیارد تومان پرداخت هزینه‌ها و کمک و خودرو و احداث ساختمان برای یک دستگاه دولتی، ۱۸ میلیارد تومان پرداخت‌های کرونایی غیرمرتبط، ۲.۱میلیارد تومان کارت هدیه به مدیران دستگاه‌های اجرایی، ۳.۲ میلیارد تومان برای در اختیار قرار دادن خودرو به دفتر رییس‌جمهور وقت، خرید ۸۸ ساعت هوشمند و ۸۰ دوچرخه برقی برای مدیران، هزینه هتل، خرید ادکلن و کت و شلوار برای افرادی خارج از شرکت و حقوق‌های نجومی در داخل شرکت» از دیگر موارد احصا شده در این گزارش تحقیق و تفحص است.
قیمت‌گذاری دستوری؛ سفره گشاده رانت و فساد
یکی از بخش‌های مهم تخلفات فولاد مبارکه، بخش مربوط به تولید و فروش محصولات است. ارزش ریالی تخلفات در این حوزه ۵۷ هزار و ۷۶۹ میلیارد تومان برآورد شده، بخش عمده تخلفات مربوط به تفاوت حاصل از تفاوت مابین قیمت فروش فولاد مبارکه اصفهان با بازار است. قیمت‌گذاری دستوری همواره یکی از چالش‌های اقتصاد ایران بوده است. این درحالیست که اعمال دخالت در اقتصاد یا قیمت‌گذاری دستوری، دستاوردی جز فساد به دنبال ندارد. این اتفاقی است که در کل صنعت ایران رخ داده است. از شرکتهای خودروساز گرفته تا هر صنعتی که محصولی تولید می‌کنند. دولت جهت پایین نگهداشتن قیمت یا دستکم عدم اعطای مجوز به افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها، اقدام به قیمت‌گذاری کرده و در نتیجه قیمت محصول در فروش مستقیم کارخانه با بازار آزاد تفاوت چشم‌گیری دارد. موضوعی که مردم ایران به صورت روزانه در زمینه خرید خودرو به آن مواجه‌اند. در شرکت فولاد مبارکه نیز به دلیل قیمت‌گذاری دستوری، تفاوت معناداری بین قیمت مصوب و بازار آزاد ایجاد شده که در این میان واسطه‌ها با مداخله در روابط شرکت و خریدار، ضمن دریافت کارمزدهای میلیاردی، سود انبوهی را روانه شرکت و جیب‌های خود می‌کنند. هرچند که سال گذشته اعلام شد قیمت‌گذاری دستوری فولاد حذف شده اما در همان سال‌هایی که این اتفاق رخ می‌داد، فسادی چند ده هزار میلیارد تومانی در شرکت فولاد مبارکه بر جای گذاشت.
تخلفات بورسی، خالی کردن جیب سهامدار خرد
فساد رخ داده در فولاد مبارکه صرفا در زمینه درآمدها و دارایی‌های خود شرکت نبوده است. بر اساس گزارش فساد مالی در فولاد مبارکه، «در سه‌ماهه ریزش کلی بورس، بازارگردانی فولاد هزار میلیارد سود شناسایی کرده است.» بسیاری از سهامداران بورسی در ایران، سهامداران خرد، یعنی مردم عادی هستند. مردمی که در پی تشویق مقامات عالی نظام جمهوری اسلامی مانند علی خامنه‌ای و حسن روحانی، رییس دولت وقت، بخشی یا همه سرمایه خود را در بازار بورس سرمایه‌گذاری کردند. اما براساس این گزارش در روزهایی که در سال ۱۳۹۹، بازار بورس به یکباره شاهد سقوط شاخص و کاهش ارزش سهام مردم شد، این شرکت موفق شده یک هزار میلیارد تومان سود شناسایی کند. سودی که از ضرر مردم عادی به دست آمده است. پس‌از انتشار این گزارش هم که اعلام شد نماد فولاد مبارکه در بورس به حالت تعلیق درآمده و حالا مشخص نیست تا چه زمانی باید دارایی‌های سهامداران خرد فولاد مبارکه در بورس، به دلیل این تخلفات معلق بماند.
ابعاد پنهان گزارش تحقیق و تفحص مجلس
در گزارش تحقیق و تفحص مجلس به نام‌های افراد دخیل و شرکتهای مرتبط با مفاسد ریالی، اشاره مستقیم شده است، اما در بخش مربوط به موارد ارزی، نام چند شرکت و فرد به صورت اسامی اختصاری آمده است. در بخشی از این گزارش به شرکتی به عنوان «شرکت الف»، اشاره شده که این شرکت مشمول تحریم بوده است. این مورد نشان می‌دهد که مواردی در گزارش تحقیق و تفحص احتمالا به دلایل امنیتی یا مواردی مانند ارتباط با سپاه پاسداران در راستای دور زدن تحریم‌ها وجود دارد که صلاح دیده شده اشاره مستقیمی به آن‌ها نشود. این احتمال که در آینده و در بررسی قضایی، بتوان به نام این شرکت‌ها و افراد و نقش آن‌ها در این فساد دست پیدا کرد، بسیار ضعیف است.
فساد فراجناحی با چاشنی رانت و خصولتی‌سازی
بررسی ابعاد مختلف گزارش ۳۰۰ صفحه‌ای فساد در فولاد مبارکه نشان از فسادی همه جانبه و فراجناحی دارد. افراد و نهادهای مختلف از همه جریانات سیاسی، از اصلاح طلب و اعتدالی تا تندرو، از دفاتر ائمه جمعه تا سپاه استان، از روزنامه کیهان و خبرگزاری فارس تا روزنامه دنیای اقتصاد و ابتکار، همه و همه در این فساد دخیل بودند. فاسدی همه جانبه آغشته به انواع رانت و لاپوشانی.
یکی از بخش‌های مهم ماجرا نیز بحث قدیمی خصوصی‌سازی یا همان خصولتی‌سازی است. در چند دهه گذشته بسیاری از شرکت‌ها و اموال دولتی، به نام خصوصی‌سازی به بخش‌ها و نهادها و افرادی واگذار شد که در واقع بخش خصوصی نبودند. نهادهای غیردولتی وابسته به حکومت (مانند بنیادهای شهید، مستضعفان و…)، شرکتهای متعلق به نهادهای نظامی و بنیادها و افراد نزدیک به حکومت، از طریق این روش خصوصی‌سازی مالک اموال دولتی شدند. در فولاد مبارکه نیز باز همین اتفاق تکرار شده است. در گزارش تفحص مجلس از شرکت فولاد مبارکه آمده است که «کلید رفع بسیاری از مشکلات فولاد مبارکه آزادسازی منابع دولتی است؛ اگر خصوصی‌سازی منابع دولتی ناقص انجام شود، امکان رانت، کاهش رقابت و بهره‌برداری‌های غیرمجاز را افزایش می‌دهد که هر کدام گوشه‌ای از تخلفاتی را نشان می‌دهد که در فولاد مبارکه شناسایی شده‌اند.» وحید یعقوبی، دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در این رابطه به «تجارت‌نیوز» گفته «اگر خصوصی‌سازی به معنای واقعی اتفاق بیفتد، بسیاری از مسائل زنجیره فولاد را حل می‌کند. مشکل این است که خصوصی‌سازی را درست انجام نمی‌دهند.»
