سلطۀ بخش دولتی بر مالکیت و کنترل و مدیریت شرکت های صنعت پالایش نفت
دنیای اقتصاد: واکاوی اعداد و ارقام مندرج در گزارش مرکز پژوهش های مجلس در خصوص سهم دولت و نهادهای دولتی در صنعت پالایش نفت، گویای سلطه بیچون و چرای بخش دولتی بر مالکیت، کنترل و مدیریت شرکت‌های صنعت پالایش نفت است. بخش خصوصی نیز سهم ناچیزی از این جریان دارد.
مرکز پژوهش های مجلس به تازگی گزارشی تحت عنوان سهم نهادهای شبه‌‌‌‌‌‌‌دولتی در اقتصاد و مختص صنعت پالایشی منتشر کرده‌است. واکاوی اعداد و ارقام مندرج در این گزارش، نتایج قابل‌توجهی را برای مخاطبان اقتصادی دارد. مقایسه اعداد و ارقام منتشره در این گزارش گویای سلطه بی چون و چرای بخش دولتی بر مالکیت، کنترل و مدیریت شرکت‌های صنعت پالایش نفت است و بخش‌خصوصی نیز سهم ناچیزی از این جریان دارد.
در موضوع جریان نقدی حاصله از این شرکت‌ها نیز دولت و نهادهای عمومی غیردولتی مذکور به‌همراه سایر نهادهای عمومی غیردولتی نظیر صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت، هیأت امنای صرفه جویی ارزی، صندوق بازنشستگی کارکنان بانک‌های ملی و ادغام شده، بیمه اجتماعی روستائیان، عشایر و کشاورزان، بنیاد شهید و امور ایثارگران و صندوق بازنشستگی کشوری، منتفعان اصلی صنعت پالایش نفت کشور هستند و بخش خصوصی سهم کمتر از یک درصد در جریانات نقدی حاصل از درآمدهای صنعت پالایش را در اختیار دارد. پس همان گونه که گفته شد هم مالکیت، کنترل و مدیریت این شرکت ها در اختیار بخش دولتی است و هم جریانات نقدی حاصل از فعالیت این شرکت‌ها نصیب بخش دولتی می شود.
بررسی مالکیت در صنعت پالایش نفت:
بر اساس نتایج حاصل از این گزارش که به بررسی مالکیت و کنترل در شرکت‌های صنعت پالایشی می‌پردازد، سازمان تأمین‌اجتماعی ۴۵ درصد، دولت در قالب شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ۳۵ درصد، سهام عدالت ۱۱ درصد و تأمین اجتماعی نیروهای مسلح (ساتا) نیز ۸ درصد از حق کنترل و مدیریت صنعت پالایش نفت کشور را در اختیار دارند و بخش خصوصی نیز تنها مالک یک درصد از مدیریت صنعت مذکور است.
نگاهی به صنعت پالایشی:
شرکت های پالایش نفت در گروه فرآورده‌های نفتی، کک و سوخت هسته ای بازار بورس دسته‌بندی می‌شوند. از ۱۰ شرکت پالایشی فعال در کشور، ۴ شرکت غیربورسی هستند. گفتنی است براساس صورت‌های مالی ۶ ماهه اول سال ۱۴۰۱، ۶ شرکت بورسی پالایش نفت همگی سودده بوده‌‌‌‌‌‌‌اند. شرکت پالایشی نفت آبادان با ظرفیت اسمی پالایش۳۹۰ هزار بشکه نفت خام در روز در جایگاه اول قرار می‌گیرد. پالایش نفت کرمانشاه با پالایش ۲۲ هزار بشکه نفت‌خام، کمترین ظرفیت پالایشی را در بین ۱۰ شرکت پالایشی داراست. همان‌طور که در بخش قبلی عنوان شد صنعت پالایش نفت کشور عمدتاً در اختیار دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است و بخش‌خصوصی سهم ناچیزی از صنعت مذکور را در اختیار دارد. به غیر‌از پالایشگاه کرمانشاه که ۸۰ درصد سهام آن در فرآیند خصوصی سازی به بخش خصوصی واگذار شده، ۹ پالایشگاه دیگر در مالکیت دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است. دولت از طریق شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، سازمان تأمین اجتماعی از طریق شرکت سرمایه گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تامین، سهام عدالت، سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح از طریق شرکت های سرمایه گذاری تجاری شستان و غدیر، صندوق بازنشستگی و از کارافتادگی بانک های ملی و بانک های ادغام شده از طریق شرکت سرمایه گذاری غدیر، صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت از طریق شرکت سرمایه گذاری اهداف و هیأت امنای صرفه جویی ارزی از طریق شرکت آوای پردیس سلامت از بازیگران اصلی بازار پالایش نفت هستند.
سهم جریان های نقدی:
بررسی سهم نهادهای مختلف از جریان های نقدی صنعت پالایش نشان می دهد که دولت در رتبه اول سهم از جریان های نقدی قرار دارد (۲۷ درصد) و پس از آن، تأمین اجتماعی و سهام عدالت با سهم های ۲۰ و ۱۵ درصدی از جریان نقدی در رتبه دوم و سوم قرار می‌گیرند.
صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت با سهم کمتر از ۸ درصدی از جریان نقدی صنعت پالایشی، در جایگاه بعدی قرار می‌گیرد. تأمین اجتماعی نیروهای مسلح حدود ۳ درصد، هیأت امنای صرفه جویی ارزی و صندوق بازنشستگی، وظیفه، پس‌‌‌‌‌‌‌انداز و ازکارافتادگی بانک‌های ملی و ادغام شده حدود ۲ درصد و بخش خصوصی، صندوق بیمه اجتماعی روستاییان، عشایر و کشاورزان، بنیاد شهید و امور ایثارگران و صندوق بازنشستگی صنعت نفت هریک حدود یک درصد از جریانهای نقدی صنعت پالایش نفت کشور سهم دارند. نکته‌‌‌‌‌‌‌ای که در اینجا باید مورد‌توجه قرار گیرد این است که تقریباً ترتیب سهم از جریان های نقدی مانند کنترل و مدیریت صنعت پالایش کشور است. به استثنای تأمین اجتماعی که از رتبه اول در کنترل و مدیریت به رتبه دوم در جریانهای نقدی رسیده و تنها میزان سهم ها کاهش پیدا کرده‌است. برای مثال سهم ۳۵ درصدی دولت از مدیریت و کنترل صنعت پالایشی، به ۲۷ درصد در جریان نقدی کاهش پیدا کرده است. علت کاهش سهم مذکور این است که اکثر شرکت‌های پالایشی که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته اند، بورسی هستند و سهام شناور دارند و به همین دلیل بخشی از جریان های نقدی به سهامداران خرد خواهد رسید و به این دلیل سهم دولت و نهادهای عمومی غیردولتی از جریان های نقدی کمتر از سهم کنترلی و مدیریتی آنهاست.
نقش دولت در صنعت:
بیشترین ظرفیت پالایش نفت‌خام در کشور در اختیار دولت است. دولت از طریق شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، سهامدار پالایشگاه‌های نفت آبادان، امام‌خمینی، کرمانشاه و پالایشگاه میعانات گازی خلیج‌فارس است. دولت مالک ۱۰۰ درصدی پالایشگاه نفت آبادان است که بالاترین ظرفیت اسمی پالایش نفت‌خام را در بین ۱۰ شرکت پالایش نفت داراست. همچنین ۱۰۰ درصد واحدهای ممتاز صندوق سرمایه گذاری پالایش یکم در اختیار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی است و بر همین اساس مدیریت صندوق مذکور کاملا در اختیار دولت است.
نتایج حاصله:
بنابراین می‌توان گفت که نهادهای عمومی غیردولتی به‌صورت غیرمستقیم و از طریق برخی شرکت‌های سرمایه‌گذاری زیرمجموعه خود، مالکیت پالایشگا‌‌‌‌‌‌‌های کشور را در اختیار دارند. در تخمین سهم نهادهای عمومی غیردولتی و دولت از بازار پالایش نفت نیز۹۹درصد کنترل و مدیریت صنعت پالایشگاهی در اختیار دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است و سهم بخش‌خصوصی از کنترل صنعت مذکور تنها حدود یک‌درصد است.
در حق جریان نقدی نیز دولت و نهادهای عمومی غیردولتی مذکور به همراه سایر نهادهای عمومی غیردولتی نظیر صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت، هیأت امنای صرفه جویی ارزی، صندوق بازنشستگی کارکنان بانک های ملی و ادغام شده، بیمه اجتماعی روستاییان، عشایر و کشاورزان، بنیاد شهید و امور ایثارگران و صندوق بازنشستگی کشوری، منتفعان اصلی صنعت پالایشگاهی کشور هستند و بخش‌خصوصی سهمی کمتر از یک‌درصد را داراست.
