Uncategorised
پروژه «آب ژرف» برای حل بحران آب سیستان و بلوچستان؛ سراب یا معجزه؟
اختلاف نظر قدیمی ایران و افغانستان بر سر آب رود هیرمند، این روزها به وضعیتی کم‌سابقه رسیده است. رئیس‌جمهور ایران به طرف افغان گفت که حرفش را جدی بگیرند و طرف افغان هم به مقام ایرانی گفت که حرف‌های «تحریک‌آمیز» نزند.
این بحران بعد از آن بالا گرفت گزارش‌های ضد‌و‌نقیض درباره کارآیی پروژه «آب ژرف» برای حل مشکل بی‌آبی سیستان و بلوچستان منتشر شده است.
«آب ژرف»، که در انگلیسی به آن «آب فسیل» هم گفته می‌شود، آب‌هایی است که در عمق هزار و ۵۰۰ تا سه هزار کیلومتری زیر زمین قرار دارد و دوره‌ای طولانی (گاه هزاران سال) زیر زمین محبوس مانده است.
آب ژرف در یک دهه گذشته، بارها به سوژه تبلیغات حکومتی برای راه نجات بحران آب ایران تبدیل شده است.
مقام‌های دولتی اصرار دارند که پروژه‌های پرهزینه استخراج آب ژرف به نتیجه رسیده و به‌زودی آبی که بدین شکل استخراج شده، وارد شبکه آبرسانی سیستان و بلوچستان خواهد شد.
اما هم‌زمان، یکی از روزنامه‌های چاپ تهران، گزارشی از یک نشست «علمی» نه چندان خبرساز منتشر کرد و نوشت که در این نشست، گفته شده که بعد از تجزیه و تحلیل آبی که استخراج شده، روشن شده است که امکان استفاده از آن وجود ندارد.
سراب بود؟
.
درست ۲۵ روز پس از آن‌که یک مقام محلی به خبرگزاری تسنیم گفت که اتصال آب چاه ژرف شهر ادیمی، به شبکه آبرسانی بخشی از نیاز شرب منطقه را تامین می‌کند و «کام مردم سیستان و بلوچستان را شیرین خواهد کرد»، رضا مکنون، رئیس شاخه مهندسی عمران فرهنگستان علوم ایران، هم گفته است: «آب‌های ژرف استخراج‌شده برای آنالیز به آلمان ارسال شد و نتایج نشان می‌دهد هشت عنصر سنگین در این آب وجود دارد.»
به نوشته روزنامه «پیام ما» او در یک نشست درباره حفاظت و احیای دریاچه‌ها و تالاب‌های ایران، گفت: «حتی اگر همه کشور را حفر و آب‌های آن را استخراج کنیم، کل این آب‌ها دو میلیارد متر مکعب می‌شود و ما میلیاردها تومان هزینه می‌کنیم تا این آب را استخراج کنیم.»
اما در طرف دیگر این مجادله، مقام‌های دولتی بازهم اصرار دارند که این پروژه، عملی است و ظاهرا در حال پیگیری است.
از جمله امید حسینی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب زابل، اواخر اردیبهشت ماه به خبرگزاری تسنیم گفت: «خروجی آب ژرف استخراج‌شده از چاه ژرف شماره سه واقع در شهر ادیمی شهرستان نیمروز پس از تصفیه براساس نتیجه آزمایش‌ها با استانداردها مطابقت دارد و آماده تزریق به شبکه آب آشامیدنی منطقه است.»
او گفت که بعد از انتشار گزارش‌های اخیر درباره ناسالم بودن این آب، بار دیگر نمونه‌هایی از آن برای آزمایشگاه ارسال شده و «نتایج آزمایش‌ها از سلامت و استاندارد بودن آب حکایت دارد.»
چنانکه از صحبت‌های آقای حسینی برمی‌آید، آب استخراج‌شده به‌زودی به شبکه آبرسانی وارد خواهد شد.
رقابت برای اجرای الگوی روسی
نیمه نخست سال ۱۳۹۶ زمان داغ شدن بحث درباره فواید روی آوردن به حفر چاه ژرف بود. یکی از نخستین اظهارنظرها ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ از سوی اسماعیل نجار، رییس وقت سازمان مدیریت بحران ایران، مطرح شد.
نخستین بودجه برای استخراج آب ژرف بالغ بر ۲۵ میلیارد تومان به سیستان و بلوچستان اختصاص داده شد و علی‌اوسط هاشمی، استاندار وقت، این خبر را اعلام کرد.
پس از آن‌که قرار شد نخستین چاه ژرف در سیستان حفر شود، علیرضا رزم‌حسینی، مشاور انتقال آب ریاست‌جمهوری، که آن زمان استاندار کرمان بود، از آغاز عملیات استفاده از آب‌های ژرف استان کرمان در آینده نزدیک خبر داد.
پس از او مصطفی آیت‌اللهی موسوی به عنوان سرپرست معاونت امور عمرانی و فنی استانداری کرمان در گفتگو با ایسنا گفت که استفاده از آب‌های ژرف در گذشته در روسیه اتفاق افتاده است و با توجه به این‌که گسل‌های زیادی در استان کرمان وجود دارد، صاحب‌نظران معتقدند که آب در مابین این گسل‌ها وجود دارد. بنابراین استان کرمان نیز از نعمت آب‌های ژرف برخوردار است.
پس از این کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس به ریاست محمدمهدی زاهدی، نماینده کرمان در مجلس، درباره استفاده از آب ژرف با جهاددانشگاهی و معاونت علمی تشکیل جلسه داد.
اما این پروژه‌ها در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی با مخالفت سازمان محیط زیست روبه‌رو شد. این سازمان تاکید داشت که هزینه بالای استخراج آب ژرف و دقیق نبودن اظهارنظرها درباره این پروژه‌ها، دلیل اصلی مخالفت است.
«راه حل» دولت رئیسی
با این حال، در دوران ابراهیم رئیسی ورق برگشت. یکی از کسانی که آب ژرف و حفر چاه‌های دو تا سه هزارمتری در سیستان و بلوچستان را «راه‌کار نجات» این منطقه توصیف کرد، حبیب‌الله دهمرده، نماینده دو دوره اخیر زابل، زهک و هیرمند در مجلس است؛ کسی که خبرگزاری‌های نزدیک به دولت، به دهمرده لقب «بنیانگذار آب‌های ژرف ایران» دادند.
او ۲۴ اسفند ۱۴۰۱ با «عیدی» خطاب کردن تعیین هزار میلیارد تومان بودجه برای مردم سیستان و بلوچستان گفت: «هزار میلیارد تومان اعتبار برای رفع مشکل آب از طریق آب‌های ژرف در نظر گرفته شده است.»
آقای دهمرده از منتقدان دولت حسن روحانی، به‌ویژه در مورد عمل‌کرد حفاری چاه‌های ژرف، بود تا آنجا که زمستان ۱۴۰۰ در مصاحبه با خبرگزاری برنا گفت: «دولت روحانی، ایران را از نعمت ۱۰۰ چاه ژرف محروم کرد. در بودجه سال ۱۴۰۰ اعتباری بالغ بر ۴۰۰ میلیارد تومان به واردات دستگاه حفر چاه ژرف اختصاص دادیم که هیچ دستگاهی وارد نشد و بودجه را هدر دادند.»
با وجودی که علی سلاجقه، رییس سازمان حفاظت محیط زیست دولت سیزدهم، هم روی خوشی به آب ژرف نشان نداده بود، اما در پایان تابستان ۱۴۰۱ به همراه معاون علمی رییس‌جمهور به زابل سفر کرد و حرف‌های متفاوتی زد. او گفت: «طبق آنالیزی که انجام شده مشکل خاصی وجود ندارد و بعد از فرآیند تصفیه، قابل شرب است.»
هرچند که فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب ایران، پس از این اظهارنظر در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره آب ژرف و ورود آن به شبکه آب سیستان و بلوچستان گفت: «در بخش چاه ژرف وزارت نیرو به آزمایش، تحقیق و مطالعه پایبند بوده و هدفش این است که در درجه نخست آب استخراج شود تا ببینیم چقدر پتانسیل و امکان بهره‌برداری در فازهای بعدی وجود دارد.»
همه این اظهارنظرها سبب نشد تا بودجه آب ژرف برای سال ۱۴۰۲ تجدید نشود. براساس لایحه بودجه، وزارت نفت مکلف است که هزار میلیارد تومان از منابعش را به پروژه‌های آب ژرف و سایر پروژه‌های آبرسانی اختصاص دهد.
منبع: بی بی سی
